ੴ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਮੱਹਤਤਾ

ਮਣੀਕਰਣ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਸੱਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਤੀਰਥ ਮੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਿਮੰਡ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਵੇਦ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰੀ ਹਰ ਆਖਿਆ ਹੈ।ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਂ ਅਰਧ ਨਾਰੀਸ਼ਵਰ ਤੇ ਤੀਸਰਾ ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਪਾਰਬਤੀ ਸਮੇਤ ੧੧,੦੦੦ ਸਾਲ ਤੱਪ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਲ ਕੀੜਾ ਕਰਦਿਆਂ ਮਾਤਾ ਪਾਰਬਤੀ ਜੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾਮਣੀ ਢਿਗ ਗਈ ਜੋ ਸਿੱਧੀ ਪਤਾਲ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਕੋਲ ਪੰਹੁਚ ਗਈ।ਇਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੰਕਰ ਜੀ ਸਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ। ਸੰਕਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਣੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਪਰ ਮਣੀ ਨਾ ਮਿਲੀ, ਸੰਕਰ ਜੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਤੀਸਰਾ ਨੇਤਰ ਖੋਲਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਕੰਬ ਗਈ ਤੱਦ ਸੰਕਰ ਜੀ ਦੇ ਨੇਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨੈਣਾਂ ਦੇਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ। ਮਣੀਕਰਣ ਨੈਣਾਂ ਦੇਵੀ ਦਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਨੈਣਾਂ ਦੇਵੀ ਨੇ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਨੂੰ ਮਣੀ ਵਾਪਸ ਕਰਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਨੇ ਫੁਕਾਰੇ ਰਾਹੀਂ ਮਣੀ ਭੇਟਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਮਣੀਕਰਣ ਪੈ ਗਿਆ। ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਨੇ ਸੰਕਰ ਜੀ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਮਣੀਆਂ ਭੇਜਵਾਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਿਆਂ। ਸੰਕਰ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਪਾਰਬਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਣੀ ਪਹਿਚਾਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਬਾਕੀ ਮਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਰੂਪ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਕਲਯੂਗ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਲੋਕ ਝਗੜੇ ਨਾਂ ਕਰਨ। ਮਣੀਕਰਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਗਰਮ ਹੈ। ਕਲਯੂਗ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ। ਸੰਸਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਉਧਾਰ ਕਰਦੇ '15 ਅੱਸੂ 1574 ਸੰਮਤ ਨੂੰ ਬਾਲੇ ਤੇ ਮਰਦਾਨੇ ਸਮੇਤ ਮਣੀਕਰਣ ਪਹੁੰਚੇ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗ ਗਈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਟਾ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਅੱਗ ਤੇ ਬਰਤਨ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਦੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਪਰੇ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਪਥੱਰ ਪਰੇ ਹਟਾਇਆ ਤਾਂ ਹੇਠੋਂ ਉਬਲਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਚਸ਼ਮਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਟਿਆਂ ਘੜ ਕੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਰੋਟਿਆਂ ਪਾਇਆਂ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰੋਟਿਆਂ ਡੁੱਬ ਗਈਆਂ। ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਮਰਦਾਨਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਆਟਾ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਮਰਦਾਨਿਆ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਇੱਕ ਰੋਟੀ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਛਡੇਗਾ। ਮਰਦਾਨੇ ਦੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਪੱਕ ਕੇ ਤਰ ਆਇਆਂ। ਮਰਦਾਨਾ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਭੋਜਨ ਛੱਕ ਕੇ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਇਆ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਪਈਏ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਂ ਭੁੱਖ ਲਗੱਦੀ ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਮਰਦਾਨਿਆ ਇਹ ਸੱਤਯੁੱਗੀ ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ਸੱਤਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਹਤਤਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਚਸ਼ਮੇ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਲੰਗਰ ਪੱਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ ੧੯੪੦ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਖੰਡ ਵਾਸੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਨਾਰਾਇਣ ਹਰੀ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੂਜਯ ਦੇਵਾ ਜੀ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਮੁੱਖੀ ਤੇ ਪਰਮ ਪੂਜਯ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਦਾਮਾਦ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਾਰਜ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹਨ।

History of Gurudwara Sahib Manikar

 ਰਿਵਾਲਸਰ ਤੇ ਮੰਡੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਰਿਵਾਲਸਰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹਿਨਾ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁੜ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸਿੱਧਸੈਣ ਅਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰ, ਪੁਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁਛ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੋਨੇ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਪਾਲਕੀ ਲੈਕੇ ਰਿਵਾਲਸਰ ਪੰਹੁਚਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾ ਤੇ ਨਮਸ਼ਕਾਰ ਕਰਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਚਰਣ ਪਾਉ ਜੀ। ਇਤਨੀ ਨਿਮਰਤਾ, ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ ਭਾਵਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ ਫੁਰਮਾਇਆ- . ਸਾਚੁ ਕਹੋਂ ਸੁਨ ਲੇਹੁ ਸਭੈ ਜਿਨ ਪ੍ਰੇਮੁ ਕੀਉ ਤਿਨ ਹੀ ਪ੍ਰਭੁ ਪਾਇਉ ॥ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਮੰਡੀ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਚਾਰੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਪੰਜ ਸੌ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜੱਥਾ ਸੀ। ਹੁਕਮ ਸੁਣ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਘੋੜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਫੌਜਾਂ ਸਵਾਰ ਹੋਈਆਂ, ਨਗਾਰਾ ਵਜਿਆ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਗੂੰਜ ਉਠੀਆਂ। ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਬੁਲਾਏ। ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਣ ਨੇ । ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਜੀ ਆਪ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਜੀ । ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਰਾਜੇ, ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁਤਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਪਾਲਕੀ ਨੂੰ ਆਪ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਸਤਿਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚਾਲੇ ਪਾਏ। ਰਾਜੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਲਕੀ ਢੇਡ ਗਿੱਠ ਉਪਰ-ਉਪਰ ਸਫਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ । ਮੰਡੀ ਪਹੁੰਚੀ। ਰਾਜ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਦਿਨ ਰਾਜ ਮਹਿਲਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਰਖਿਆ ਗਇਆ। ਉਹ ਅਸਥਾਨ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਮੰਡੀ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹੱਲਾ ਪਡੱਲ ਪੁਰਬ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਸਿੰਘਾਂ ਸਮੇਤ ਡੇਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ 6 ਮਹੀਨ 18 ਦਿਨ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਬਖਸ਼ੀਸਾ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇਰਦ-ਗਿਰਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਚਰਣ ਪਾਉਦੇਂ ਰਹੇ। ਕਈਆ ਜੀਵਾ ਦਾ ਉਧਾਰ ਕੀਤਾ, ਗੁਰ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਇਨੇ ਸਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਪਿਸ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇਕ ਸ਼ਰਦਾਲੂ ਨੇ ਇਕ ਰਫਲ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸੀ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਫਲ ਚਲੌਣ ਵਾਸਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂਡੀ ਛੱਡੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਲੋਣ ਲੱਗੇ। ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਣ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਆਪ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਮੇਰਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਫਲ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹਾਂਡੀ (ਮਿਟੀ ਦਾ ਭਾਂਡਾ) ਤੇ ਲਾਇਆ। ਹਾਂਡੀ ਟੁੱਟੀ ਨਹੀਂ, ਘੁਮਦੀ ਹੋਈ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਲਟ ਗਈ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਵਰ ਬਖਸ਼ਿਸ ਕੀਤਾ - "ਰਾਜਾ ਜੈਸੇ ਬਚੀ ਹੈ ਹਾਂਡੀ ਤੈਸੇ ਬਚੇਗੀ ਤੇਰੀ ਮਾਂਡੀ ਜੋ ਮਾਂਡੀ ਕੋ ਲੁਟੇਗੇ ਅਸਮਾਨੀ ਗੋਲੇ ਛੁਟੇਗੇ॥ | ਇਹ ਵਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਣ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਿਆ ਸੀ। ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਅਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮੋਜੂਦ ਹਨ। ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਨਾ 761 1- ਰਬਾਬ ਸਾਹਿਬ (ਲੰਬਾਈ 4-ਫੁਟ), 2- ਰਾਇਫਲ (ਵਜਨ 18 ਕਿਲੋ, ਲੰਬਾਈ 7 ਫੁੱਟ 4 ਇੰਚ), 3- ਬਰੂਦ । ਦੀ ਕੁੱਪੀ, 4- ਤਲਾਈ ਸਾਹਿਬ, 5-ਪਲੰਗ ਸਾਹਿਬ (ਲੰਬਾਈ 6 ਫੁਟ-2 ਇੰਚ, ਚੋੜਾਈ 3 ਫੁਟ 10 ਇੰਚ, ਉਚਾਈ 2 ਫੁਟ)